PHONE RUKBO LEH TIHBO

PHONE RUKBO LEH TIHBO

Er. Chhungpuia Renthlei

Senior Technical Officer, NIELIT Aizawl


Mizoramah mobile phone ruk a hluar hle, a rutu te hian pawisa an mamawh avangin khawlaiah te leh social media ah tlawm uchuak takin an zuarin thin. Lei duh an tam thin em avangin mobile phone ruk a ti hluar hle bawk. Phone in ruk sak leh tihbo repot hi police ten an dawng hnem hle a, hmuhchhuah sak erawh a tlem hle thung. Bank account nen kan thlunzawm deuh vek tawh avang leh document pawimawh tak tak kan dah thatna a ni a, fimkhur a tul hle.

Mizoram Police Department's crime statistics in an tarlan danin kum 2020 khan 1,146 mobile phone rukbot cases ziahluh a ni..Kum 2021 khan 1,356 a ni. a punna hi 18.5% lai a ni. Kum 2022 January - June khan 641 register a ni. Kum 2023 leh vawiin thlenga case ziah luh pawh a awm teuh bawk. Hei bakah report loh vanga case ziah luh loh tam tham tak a awm bawk.  

Hremna:
Phone rutu te hi IT Act (2000) Section 66: Kum 3 thleng jail tan leh nuaih 2 thleng chawi
Bharatiya Nyaya Sanhita (BNS) Section 378: : Kum 3 thleng jail tan leh pawisa chawi
Bharatiya Nagarik Suraksha Sanhita (BNSS) Section 156: Kum 3 thleng jail tan leh pawisa chawi
Unlawful Activities Prevention Act (UAPA) Section 16: Cyber terrorism leh phone ruk: Kum 7 thleng jail tan leh Maktaduai 1 thleng chawi

Ruk a ni tih hre reng chunga bungrua (property) eng chi pawh lo lei hi Bharatiya Nyaya Sanhita (BNS)/ Indian Penal Code (IPC) Section 411(Dishonestly receiving stolen property) hmangin thubuai siam theih a ni. kum 3 thleng jail tan leh pawisa tam tak chawi theih a ni.

Hei bakah hian Phone a file pawimawh, thlalak leh document pawimawh khawih chingpen sak hi IT Act (2000) Section 65 hmangin Kum 3 thleng jail tan leh nuaih 2 thleng chawi tur a hrem theih a ni bawk. Tin, Phone ruk bo neitu te hminga Social media a thu post (Identity theft ) hi IT Act (2000) Section 66C hmang a kum 3 thleng jail tan leh nuaih 2 thleng chawi theih a ni.

Engtinnge kan inven ang?
A hmasain i phone IMEI(International Mobile Equipment Identity) No kha chhinchhiah ang che. Phone keypad ah khan *#06# hi type la a rawn lang mai ang. I phone a bo palh hlauh chuan IMEI atang hian i block thei ang a, a awmna i chhui thei bawk ang. Tin, i hriat loha i phone an lo khawih chingpen lohna turin PIN, pattern, fingerprint lock hmangin lock thin ang che. Phone i hman loh laia rang taka automatic a a in lock theih nan screen lock timeout set thin ang che. Phone awmna chhui nan te, phone lock nan te leh a data pawimawh an chhiar theih loh nan computer leh phone dang atanga phone data paih nan setting atang khan Find My Phone/Find My Device/My iPhone feature enable tur a ni. 

Virus leh thil thalo dang laka him nan regular takin phone's operating system, security patches leh software application update thin ang che. A him leh him loh i hriatchian lohna hmun bazar, dawr lian, train leh mipui tamna hmun a free wify hman loh a a tha. Wiffy leh Bluetooth off a him ber. Tin, heng hmunah te hian phone ruk hmang an tam thin a, fimkhur hle tur. Midangin an lo chhar palh anih pawha aneitu an hriat theih nan phone's lock screen ah hming, email, phone number e.t.c tarlan a tha. Phone a in switch off pawh a a neitu hriat theih nan Phone cover ah chhinchhiahna (Hming leh address) tarlan a tha. Call back nan chenpui chhungkhat phone no tarlan tel a tha hle bawk.

Phone i tibo emaw, an ruksak che anih chuan:
Phone's IMEI number, model, serial number leh information pawimawh ziak in Police station hnai berah FIR thehlut rawh. Bank ah i phone bo thu report la, Net banking block tir rawh. leh Phone Service providerah report bawk la, Midangin an hman theih loh nan IMEI i block tir thei. I phone nena in link account passward thlak vek rawh. I phone kha i insured anih chuan insurance provider hnenah report rawh

Mi ruksa mobile lei chhawnga hmangtu te hi IMEI atanga chhui chhuah theih a ni. Chuvangin mobile phone rukbo a lo tlem theih nan hetiang mobile phone ruk a ni tih hriatchian /rinhlelhawm ngawih ngawih (man tlawm uchuak taka zawrh, charger Ieh original package tel lo, pattern lock pawh hre lo, e.t.c.) te chu lei lo tura  mipuite ngenna thuchhuah Mizoram Police ten  an siam thin. Khawlai ah emaw, social media ah  hetiang zuar kan hmu fuh anih chuan Police Station hnai ber a report zel ang u. 

Post a Comment

0 Comments