(CIA Triad)
Er. Chhungpuia Renthlei
Internet, computer leh smartphone ah sorkar, pawl leh mimal information pawimawh tak tak te hian innghahna tak pathum a nei a. Chung te chu 1. Confidentiality, 2.Integrity 3.vailability an ni. Hei hi CIA Triad an vuah. Information security innghahna pawimawh tak a ni.
1. Confidentiality:
A awmzia chu data, objects leh resources zawng zawng te hi a phalna neilo/ hmu ve lo tur te lakah venhim tlat a ni. Confidential information te hi a hmu thei leh khawih thei tura phalna nei te chauhvin an an chhiar thei a, an khawih danglam thei tur a ni. A tum ber chu phalna lova midang ten an hman lohna tur leh hman khawloh anih lohna tura information venhim tlat hi a ni. Confidentiality a nei tha hle mai kan tih chuan information te hi a hmu tur chauh ten an hmuh theih turin venhimna a nei tha tihna a ni.
Confidentiality innghahna pahnih a awma, chung te chu:-
Authentication: Hei hi kan in sawi ang mi kan ni ngei tih finfiahna a ni. finfiah nan ID leh passwords hi kan hmang uar hle. Heibakah biometrics, security tokens, cryptographic keys .e.t.c kan hmang bawk.
Authorization: Hei hi data kan hman ve theih chin bithliahna a ni. Phalna (Authorization) kan neih dan a zirin Chhiar chauh( Read only) te, Chhiar leh tihdanglam (Read & Write) theihna permission kan nei thei. Entir nan, whatsApp group ah Admin kan nih chuan message post, delete leh member add thei tura authorised kan ni. Partipants kan nih chuan thu post leh chhiar turin authorised kan ni. A thenah phei chuan Message chhiar chauh tura authorised kan ni.
Information hmu lo tur ten an hmuh an hmuh hian confidentiality a chhia tihna a ni. Information pawimawh neih tuma dawt leh tawkdarh awihawm tak tak hmanga inbumna (social engineering) hi Internetah a tam hle a, hei hian confidentiality nasa takin a ti derthawng thin.
2. Integrity:
A awmzia chu data te hi a rintlak a, a dik ngei ani tih tichiang turin phalna neilo/ khawih danglam tura thuneihna pek loh te lakah venhim tlat a ni. A tum ber chu information hi eng hmunah pawh, engtia rei pawha dah ni se, anihna ang ang a dik leh kim thlapa vawn that hi a ni. Integrity a nei tha hle mai kan tih chuan information hi khawih danglam a nilo a, original ang thlap a venhim tlat a ni tihna a ni.
Computer leh phone software siamtu ten khawih theih chin min bithliah vek a, keini a hmangtu ten emaw, virus in a tihdanglam hian harsatna a thlen thin. Website khawih chingpen (Web defacement) te, Rooting kan tih mai Mobile phone OS khawih danglam te leh bank account hacking te hi integrity tihchhiatna a ni. Tin, Mobile Apps kan install dawn hian Contact list, Memory, Camera, Wify e.t.c hman phalna permission min rawn dil thin. Heng te hi a pawng a taka phalna pek ( Allow/Accept) hian Kan system integrity a ti chhia a, an khawih loh tur an khawih theih phaha harsatna a thleng thuai thin.
3. Availability:
A awmzia ber chu information hi a hmangtu tura phalna nei te tan hman theihin a awm reng tur a ni. Harsatna awm lo a englai pawha hman theih tura information venhim hi integrity tum ber a ni. Availability a tha hle mai kan tih chuan khaih lak awm miah lovin mamawh hun apiangah information hmuh theih leh hman theihin a awm tihna a ni.
CIA triad kalphung hi Bank ATM kan hman dan atang hian awlsam takin a hrethiam theih ang.
ATM kan hman dawn apianga ATM PIN code kan type luh ngai hi Confidentiality a ni
ATM kan hman zawha SMS leh ATM hmanga kan account balance rawn lang hi Integrity a ni. Kan mamawh hun apianga hman theih tura a ATM awm leh 24X7 service hi Availability a ni.
CONCLUSION:
CIA Triad zinga engemaw berah harsatna a awm chuan a information khawih buaitu an awm tihna a ni a, a dawngtu tur nilovin an dawng theia, an hmang khawlo thei bawk. A dawngtu tur ten an mamawh hun laiin an dawng theilo bawk thin. Hetiang titu te hi Information/ Cyber criminal an ni a, thubuai an nei thei a, sum tam tak chawi leh lungin tan theihna a ni. Tin, Sorkar pawh hi Information criminal ani thei bawk. Mipui hriat tur thil sorkarin a thup tlat chuan langtlang sorkar anihna a bo thin bawk.
Information khawih ching pen, tihbo, rukchhuah a tam hle. Mamawh hun laia taka chhiar theih loh tlat te leh a hre lo tur ten an hriat tlat te a tam hle. Mi thenkhat chauh hriat tur leh hmuh tur ang chi a duh duh chhiar leh hmuh theih tura document leh thlalak pawimawh kan post chiam te hian a chhe zawngin nghawng a nei thin.
A chhiar thei leh khawih danglam thei tur te chauhvin an chhiar leh tihdanglam theih tura him taka vawn a, A dawng tur dik tak hnena an mamawh hun taka Information dik leh rintlak tak pek anih chhung chuan information te hi a him (Secured) tihna a ni.
Midang tana harsatna thlentu (Criminal) emaw, a tuartu(Victim) kan nih lohna turin CIA triad hi kan ngaih pawimawh a tul takzet a ni.
0 Comments