KHAWVEL (EARTH)
Er. Chhungpuia Renthlei
Planet dang zawng zawng te Greek or Roman God hminga phuah a nih laiin kan chenna khawvel erawh chu Anglo-Saxon tawng Erda tih atanga phuah a ni. A awmzia chu Ground/Soil tihna a ni. 71% lai tuiin a chim. Ni eng chak lutuk tur lakah te, khawlum lutuk leh vawt lutuk lakah t, arsi hlawm lian lutuk ten kan lei an rawn den fuh laka min veng thei tura tuamtu boruak inthuah (Atmosphere) hrang hrang a nei leh zel te hi kan vannei ngawt mai. Atmosphere ah hian Nitroggen(78%), Oxygen (21%) a awm leh zel bawk. Heng bakah hian boruak hrang hrang carbon dioxide, neon, hydrogen a awm bawk te hi kan vannei hle mai.
Tin, tuna kan khawmualpui neih ang hi tunhma khan a lo ni hauhlo mai. Kum maktaduai 800 liam ta ah khan kan awmna lei khawmualpui te hi insawikhawm vak mai a, tuna North America ah hian a awm khawm a khawmualpui lian tak pakhat a insiam a. Kum maktaduai 250-500 velah an darh leh a, Russia rama tlangsang te hi a in siam a. Hemi hnuah hianhmun khatah a insawikhawm leh Tuifinriat ten an hual a. Kum maktaduai 50 hnu ah hmun hnihah a inthen leh a, tuna kan khawvel pianhmang ang hi a lo chhuak ta a ni. Tunah hian Kan lei hian darker khata 107,200 km a chakin ni a hel vut vut reng a.
Pathian hian kan khawvel hi Ni(Sun) atanga a thalai bera hlaah a dah a. Kan leilunga tui hu hi vanah chhovin ruah, vur leh rial angin a lo sur leh a (hydrological cycle). Kan khawvel hi hei ai hian Ni hnaihah awm ta se, khawvela tui hu hian kan atmosphere chhuahsanin kan khawvel chu tui kang bel angin a kang mai dawn a ni. A lo sur let thei tawk tur chiaha kan khawvel Pathianin a lo dah dan hi ropui tak a ni. Khawmual zawng zawng hi mihring ten insem dawn ta ila, football pitches 2.7 vel theuh a zauvin kan insem thei ang. Amazon a lui pakhat phei chu 200 degrees Fahrenheit laia sa in a so bulh bulh reng a, ramsa tla lut palh an awm chuan a lo chhum hmin nghal vek zel a ni
Kum maktaduai 600-800 kaltla ah khan kan awmna lei hi a vawt em em mai a. (-50 C) vurin a khuh vek mai a, greenhouse gases i.e methane & carbon dioxide a tlem a, thil nung te tak te te bak tan a awm theih loh a. Khawvel a hmun ro ber a an sawi chu Atacama Desert in northern Chile a ni. Kum 1572 atang khan kum 400 teh meuh mai ruah a sur lo a, kum 1972 khan thlipui tleh thut chuan ruah a rawn sur tir ve chauh a ni.
0 Comments