Er. Chhungpuia Renthlei
Senior Technical Officer (IT)
NIELIT Aizawl
2000-2009: Internet
leh SMS bultanna:
Internet & email Mizoram ah a rawn lar chho tan. Kum 2003 ah BSNL in 2G cellular/mobile phone service (phone call+SMS) Mizoramah an tan a, 2G Mobile handset nen Short Message Service (SMS) kan uar hle bawk. Internet a la chak tawk loh vang leh Mobile phone nei kan la tlem avangin mi nawlpui chuan kan la hmang meuh lo. Cybercafé kan uar chho a, Chat server hmangin kan inbe thin. Kum 2005 chho atangin Social media platform kan uar chho a, Yahoo Messenger leh Orkut te a lar hle.
Thu sei tak tak chhut luh theih anih loh vang leh rang zawk thu kan inthawn duh vang te in Cyber café leh SMS hmangtu ten Mizo tawng dik thlap hman a harsa. Heti chung hian Mizo ten inkawm khawmna leh inbiakpawh tawnna (inlen pawh, hmaichhana inkawm) te pawh Social media platform chuan a rawn thlak chho zel. Chatroom inbiakna tlangpui: Inbiak tanna ah A/S/L? (Age/Sex/Location?), Ngaihdan sawi nan imo/imho (In my opinion / In my humble opinion), nuih za em em sawi nan (lol), chat tih tawp dawn in g2g (Got to go), Khar nan kthxbye (Okay, thanks, goodbye), reilo te chawlh dawnin brb (Be Right Back) kan hmang lar hle.
Tin SMS lamah pawh 2nite: Tonight, THX: Thanks, PLZ: Please, FYI: For your information, C U: See you, NP: No problem, IDK: I don't know, BRB: Be right back, TTYL: Talk to you later tih te kan hmang lar hle bawk.Heng hunlai daih tawh hian hman fing ho chuan inbiakna tawngkam kaihtawi hi an siam thlapa, keini mizo ten kan nei ve silova, Saptawng kan hman uar phah hle.
Mahni thiam dan dana mizo tawng kaihtawi :- I dam em?( Dam m?), Enge i tih?( Nge tyh?) , Awm mai mai ( Om my2) .e.t.c tih ang chi kan hmang uar zet chu sawiseltu an tam thin hle A bik takin mizo sikula kal lo leh ram pawna seilian thalai te hi SMS leh Social media uar hlei hlei an ni si a, mizo tawng aiin saptawng an hmang uar a, mizoram seilian te pawhin kan mi ngaihsan te kan entawn ve zel a, kan mizo tawngkam nasa takin a thlak danglam a. Mizo tawng humhalhtu pawl ten an ngaimawh hle.
2010–2015: Facebook,WhatsApp
lehYoutube in min chim:
3G support Smartphone man tlawm chi khawchhak lam atangin arawn chhuak a, branded company hming nena in ang tak tak Nokia(Nokiah,Nokla,Nokai,Konia), Samsung ( Sumsang, Samsing,Samsui Sansung), Sony erricsion(Soney Errorkso,Pony Ericson) kan hum fer fur mai. Mobile subscriber kan pung chak hle (2009~5 lakh, 2011~11 lakh). March 2012 ah phei chuan Mizoramah 701,959 mobile phone connections a awm a, mipui ~64-65% ten kan nei tawh.
Kum 2014 chho velah 3G kan hmang tan am internet connection a chak chho zel a, khawvel zau zawka cheng zofa ten nen kan online ho theia. Social media platformTelegram,WhatsApp leh Youtube kan hmang lar chho hle. Embedding chat-style dialogues an tih mai, Facebook comments, WhatsApp messages kan uar chho zel a, Emoji tullo tak tak hmuh tur a tam thin hle. Tawngkam thar kan ching uar zel bawk.Thalai thuziak mi ten short stories/poems phochhuah nan blogs, online forums pawh kan uar tan bawk.Mizo tawng dik leh diklo kan pawlhsawp nasa hle a, zahawm leh dik kan hmang tlem tial tial a, ngeiawm leh huatthla atam em em. Tawng humhalhtu pawh an buai ve thin hle.
2016–2019 –
Digital Magazines & E-Publications kan uar chho zel:
2017 (Jan) ah 4G kan hmang ve thei ta bawk a, thawnthu phuah, hlaphuah, Music, Drama leh Movie story outline buatsaih nan pawh kan hmang tangkai chho hle. Literature kaihnawih atana tangkai tak tak mizo ten kan ban phakah a awm ve ta. Insta-poetry, micro-stories (Twitter threads)kan uar cho viau. 2018 (Oct) ah BSNLten NE state dang te rualin 4G (SuperNet 4G) mobile service a rawn tan bawk a, online magazines leh mimal thuziak (self-published e-books) leh Website hmuh tur a tam hle. Ziak mi leh chhiartu ten comments &d shares hmangin kan inralsai nasa a, inhnialna a tam thin hle.
2020–2022 – COVID-19
& Social Media Boruak awpbehna:
Lockdowns vangin nunphung a khaihlaka Social media lam kan uar hle. Khawhar leh pawnchhuah theih loh vangin Social media ah thawnthu chhiar leh ngaihthlak tur a pung. pasaltha leh thlahrang lam thawnthu kan ngaithla nasa hle. A neitu nihna (authorship) ah kan buai chho viau bawk.Thu ho mai mai leh fiamthu kan post nasa a, thu diklo vawrh darh kan uar. mizo nun ze mawi aia up ate zahna a tlahniam a, tawngkam mawilo leh inzah lohna a pung. Pensioner leh Officer Senior ten thu leh hla an ngah chho viau. Thu ziakah sap tawng telh an uar a, ni nawlpui tan a buaithlak thin.
2023–2025 – AI kan
hmelhriat :
January 28, 2023 khan Mizoram (Aizawl) ah 5G services hawn a ni.AI tools ( ChatGPT, translation apps, AI-poetry generators) kan ching tan ve ta. Zirna, hnathawhna lamah leh a bik takin ziak mi leh hlaphuah miten AI an tangkaipui hle. Mizo tawng hmang thiam tura AI training pek lamah hma kan la chho tan . AI nen tang kawpa poems/stories phuah (Hybrid texts ) kan uar chho zel. Mizo tawng pawh AI in a hrethiam tan ve ta bawk a, Khawvel ram zau zawkah mizo tawng pawh kan theh lar ve thei ta. AI hmangin thawnthu phuah leh hlaphuah kan uar zel.
Thuziak chhiartu ringawt ni thin te khan WhatsApp chats, Facebook comments kan hmang uar zel a, hmangin kan ngaihdan kan sawi ve thei ta.nasa tial tial. Mahni aia upa kan pa leh pu rual te zahlo taka tawngkam mawilo leh huatthlala tak taka sawisel emaw, deusawh kan ching hle. AI hmanga tawng lehlin leh lehkhabu ziah kan uar chho zela, digital khawvelah thu leh hla a pung. A neitu nihna ah inhnialna a tam thin hle.
TLANGKAWMNA
Social media ah
political party inbeihna tawngkam dengkhawng tak tak a tam thin hle. Tin,
fiamthu leh thu ho tak tak te, mimal sawichhiahna /deusawhna(Trolling) te leh
Mizo tawng a sawi theih reng si, tawng danga ziah talh te a tam hle mai.
Website, blog, Youtube comment leh social media kan thu thuziak te hi
Artificial Intelligence search engine te chuan an lo lakhawm vek a,
Language translator software hmangin mizo tawng zir nan an lo hmang thin
si a.
0 Comments